شطرنج جوانان پیکار اندیشه‌ها ۱۱

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۳ صفحه ۱۳۸

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۳ صفحه ۱۳۹

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۳ صفحه ۱۴۰

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۳ صفحه ۱۴۱

کتاب جمعه سال اول شماره ۳۳ صفحه ۱۴۲

نوشتهٔ ج. ان. واکر

ترجمهٔ جهانگیر افشاری

فضای بازی و مرکز صحنه (۲)

۲ – مهره‌ها را به‌مرکز صحنه برانید، زیرا از این نقطه می‌توانند به‌سرعت و سهولت به‌نقاط دیگر بروند.

می‌دانیم که اگر مهره‌ئی در مرکز صحنه قرار بگیرد، می‌تواند بر تعداد بیش‌تری از خانه‌ها، به‌خصوص خانه‌های مجاور یورش ببرد. بنابراین چنین مهره‌ئی قادر است به‌سرعت به‌هر نقطه‌ئی که لازم است برود و به‌دیگر مهره‌ یا مهره‌ها در حالت‌های تهاجمی یا تدافعی یاری دهد... شکل شماره سی و شش به‌خوبی مشخص می کند که مهره‌های مستقر در مرکز صحنه از چه نیروئی برخوردارند و در چه سطح گسترده‌ئی امکان انتخاب نوع حمله بر ایشان فراهم است... در این شکل، فیل سیاه b7 با آن که در محل مناسبی مستقر شده و در مسیر قانونیِ خود می‌تواند تا خانه g2 ترکتازی کند، معهذا در مقام مقایسه، این فیل به‌هیچ روی یارای برابری با اسب e4 را ندارد... اسب سفید e4، سه حرکت بسیار خوب می‌تواند انجام بدهد و با هر حرکت به‌یکی از سه جهت یورش ببرد... می‌پرسید چگونه؟ این است جواب:

الف: در جناح راست، سفید می تواند اسب e4 را به‌خانه g5 ببرد و با این حرکت، حریف را تهدید به‌مات شدن کند. سیاه مجبور است برای دفع خطر و گریختن از یک دام هولناک، حصار قلعه کوچک را درهم بشکند... پس از این واکنش، سفید امکان می‌یابد رخ یا وزیر را به‌ستون b بکشد و با کیفیتی تهدیدآمیز بازی را ادامه بدهد.

ب: در جناح وزیر، سفید می‌‌تواند اسب e4 را در خانه c5 جای دهد... با این حرکت فیل b7 و پیاده a6 مورد حمله قرار می‌گیرند.

ج: در مرکز صحنه سفید می‌تواند اسب e4 را به‌خانه خانه d6 ببرد... از این خانه، سفید از یک سو به فیل b7 یورش می‌برد و از سوی دیگر مانع می‌شود سیاه رخ f8 را به‌خانه c8 بکشاند.

***

سال ۱۹۲۴ و اندوه

یکی از حوادث بزرگ سال ۱۹۲۴، را می‌توان مبارزه پرهیجان دو استاد بزرگ شطرنج، یعنی ج – آر – کاپابلانکا J. R. capablanca و آر – رتی R. reti دانست. در این پیکار خونینی، کاپابلانکا با تمام نیرو می‌کوشید حریف را از میدان به‌در کند و سرش را به‌طاق بکوبد. بد نیست بدانید که رتی در پنجمین دور از مسابقاتی که در این سال برگزار شد، رقیب پرتوان خود را مغلوب کرده بود و خبر این پیروزی به‌سرعت به‌تمام دنیا مخابره شده بود که: کاپابلانکا در برابر رتی سر تسلیم فرود آورده... این رویداد تلخ برای کاپابلانکا غیرقابل تحمل می‌نمود و نمی‌توانست قبول کند که رتی او را برای نخستین بار در طول هشت سال گذشته به‌ناکامی کشانده... به‌همین دلیل پیکار این دو نابغه دنیای شطرنج دارای هیجان خاصی است که به‌هنگام بررسی متوجه چگونگی آن خواهید شد... رتی در برابر حریف با تمام نیرو از موجودیت خود دفاع می‌کند و به‌همین سبب کاپابلانکا در مرحلهٔ شروع و وسط بازی Middle Game درخششی ندارد... تمام ناظران و تحلیل‌گران می‌پنداشتند که این مبارزه با یک حالت تساوی به‌پایان خواهد آمد؛ ولی استاد کوبائی برخلاف تمام پیشگوئی‌ها با انجام مانورهای ماهرانه، رتی را که خود از اساتید مسلم و طراح بزرگ ترکیب‌های آخر بازی End Game است در حرکت سی و ششم به‌شکست می‌کشاند و وادارش می‌کند سر تسلیم فرود بیاورد... با هم بررسی می‌کنیم:

دفاع فرانسوی

کاپا بلانکا: سفید	رتی: سیاه
1 – P – e4	1 – P – e6
2 – P – d5	2 – P – d5
3 – C – c3	3 – . . . . .

توجه کنید! کاپابلانکا می توانست از امکانات زیر بهره بگیرد:

الف: با استفاده از روش مورفی morphy پیاده سیاه d5 را از صحنه خارج کند.

ب: با بهره‌گیری از تکنیک اشتاینیتز Steinitz و نیمزوویچ Nimzovitch پیاده را به‌خانه d5 بکشاند.

ج: از واریاسیون تاراش Tarrasch استفاده کند و اسب را در خانه d2 بنشاند. به‌طوری که ملاحظه می‌کنید، کاپابلانکا از واریاسیون کلاسیک بهره گرفت و اسبش را در خانه c3 مستقر کرد. بدین ترتیب، اسب عملاً در میدان نبرد عهده‌دار ایفای نقش گردید و بی‌آن‌که راه عبور فیل c1 را ببندد. پیاده سفید e4 را زیر چتر حمایت خود نگه داشت و مرکز صحنه را زیر مهمیز گرفت:

3 - . . . . . .	3 – C – f6
4 – F – g5	4 – F – e7
5 – P – e5	5 – Cf6 – d7
6 – F x F	6 - . . . . . . .

وزیر سیاه به‌خطر افتاد، ولی در همین لحظه فیل مهاجم از صحنه نبرد رانده خواهد شد و به‌حیاتش خاتمه داده خواهد شد:

6 – . . . . . . .	6 – D x F
7 – D – d2	7 - . . . . . . .

سفید، حرکت خوبی انجام داد، ولی تحلیل‌گران معتقدند که بردن پیاده f2 به‌خانه f4 به‌مراتب بهتر است زیرا پیاده همرنگ e5 می‌تواند از حمایت او بهره‌مند شود:

7 – . . . . . .	7 – O – O قلعه کوچک
8 – P – f4	8 – P – c5
9 – C – f3	9 – C – c6
10 – P x P	10 – . . . . . .

با توجه به‌این که سیاه به‌قلعه رفته، حرکت مناسب این است که پیاده f7 را دو خانه جلوتر بیاورد و در مستقر کند، ولی ترجیح می دهد که:

10 – . . . . . .	10 – C x Pc5
11 – F – d3	11 – P – f6
12 – P x P	12 – D x P
13 – P – g3	13 – F – d7

چنین می‌نماید که رتی امکان این که بازی را به‌تساوی بکشاند، از دست داده است. اجازه بدهید ادامه بدهیم... هنوز به‌پایان کار خیلی مانده:

14 – O – O	14 – C x F
15 – P x C	15 – F – e8
16 – Tf1 – e1	16 – . . . . . .

سفید در نظر دارد با گشودن آتش توپخانه رخ در ستون e و هلاکت پیاده سیاه e8 که ظاهراً تنها نقطه ضعف حریف است، او را آسیب‌پذیر کند. تا چه پیش آید:

16 – . . . . . .	16 – F – g6
17 – C – b5	17 – P – e5
18 – C – c3	18 – P – d4
19 – C – e4	19 – F x C
20 – T x F	20 – P x P
21 – T x Pf4	21 – D – d6
22 – T – e1	22 – T x T
23 – D x T	23 – D x D

رتی با اندوه مهره‌هایش را یکی پس از دیگری قربانی می‌کند و بدین سان تقریباً تمام سواران سنگین را به‌خارج صحنه می‌فرستد... بهتر بود که سیاه در حرکت بیست و سوم وزیرش را به‌‌خانه d5 می‌برد و آنگاه در برابر عکس‌العمل رقیب و استقرار وزیر سفید در خانه e4، بیدرنگ از نیروی رخ مدد می‌گرفت و او را به‌خانه d8 می‌کشاند. ولی خوب، همیشه نمی‌توان حوادث را از قبل پیش‌بینی کرد:

24 – P x D

24 – R – f8

سفید، سه پیاده آزاد در اختیار دارد که در حال حاضر دارای امتیاز خاصی نیستند. جز این که در تیررس دشمن قرار ندارند:

25 – T – e4

25 – T – e8

آلخین Alkhine، استاد بزرگ شطرنج آخرین حرکت رتی را تأیید نمی‌کند. به‌عقیدهٔ او اگر رخ سیاه در خانه d8 مستقر می‌شد به‌مراتب بهتر بود؛ زیرا پس از نشستن اسب سفید در خانه g5، سیاه می‌توانست مهره شاه را به‌خانه g8 ببرد و بدین سان کوششی در جهت بهبود وضع خود به‌عمل بیآورد:

26 – R – f2

26 – P – h6

اکنون کاپابلانکا در وضعی است که به‌راحتی می‌تواند به‌هدف خود که شکست دادن حریف است، جامهٔ عمل بپوشاند:

27 – C – e5

27 – C x C

سفید با قربانی کردن اسب خود، یک پیاده آزاد و پرتحرک می‌آفریند. می‌پرسید: چگونه؟ این است جواب:

28 – P x C

28 – . . . . . .

پیاده سفید، از یک سو اسب مهاجم رقیب را از گردونه خارج کرد و از سوی دیگر راه پیشروی و ارتقاء مقام را برای خود هموار کرد:

28 – . . . . . .	28 – R – f7
29 – R – f3	29 – . . . . . .

مهره شاه سفید می‌خواهد خودش را به‌خانه e4 که در ترکیب فعلی صحنه نقش تعیین‌کننده‌ئی دارد برساند. اگر بخواهیم وضع دو حریف را در شرائط موجود مقایسه کنیم، باید اعتراف کنیم که سیاه دست و پایش توی پوست گردو است. پیاده آزاد e5 حواسش را پرت کرده. باید چهار چشمی مواظبش باشد. نیمزوویچ می‌گوید: پیاده آزاد در صحنه شطرنج یک جانی خطرناک است. باید او را در غل و زنجیر نگاه داشت زیرا به‌آسانی می‌تواند از چنگ محافظانش بگریزد:

29 – . . . . . .	29 – T – d8
30 – T – g4	30 – P – g5
31 – P – h4!	31 – R – g6
32 – P x P	32 – P x P

در این لحظه، جناب رتی صاحب یک پیاده آزاد شد، ولی این پیاده برخلاف گفته نیمزوویچ خیلی ضعیف و بی‌آزار است و نیازی به‌غل و زنجیر ندارد:

33 – R – e4	33 – R – h5
34 – T – g1	34 – R – h4
35 – P – e6	35 – P – g4
36 – P – e7!	36 – تسلیم می‌شود

رتی، استاد مسلم ترکیب‌های آخر بازی نیازی نمی‌بیند با انجام مانورهای خسته‌کننده به‌نبرد ادامه دهد، لذا با فروتنی سر تسلیم فرود می‌آورد... حتماً میل دارید بدانید اگر جنگ و گریز ادامه پیدا می‌کرد، چه می‌شد. بله؟ بفرمائید این است آن کوشش بی‌ثمر:

36 – . . . . . .	36 – T – e8
37 – R – f5	37 – T x P
38 – T x P +	38 – R – h5
39 – T x P	39 – T – e2
40 – T – b4	40 – P – b6
41 – P – d4	41 – R – h5
42 – P – d5	42 – R – g7
43 – T – e4!	43 – T x Pb2
44 – R – e6	44 – T x Pa2
45 – P – d6	45 – P – a5
46 – R – e7	46 – . . . . .

پیاده سفید d6 به‌زودی ارتقاء مقام پیدا می‌کند و نبرد را به‌سود خود به‌پایان می‌برد... از دست پیاده‌های سیاه کاری ساخته نیست... شکل C. R وضع صحنه را پس از انجام حرکات بیست و چهارم نشان می‌دهد.

مسأله شطرنج شماره ۱۱

سفید ۹ مهره	Pa3 – Ff3 – Pf4 – Pg4 – Th5 – Rd5 – Cb6 – Pe6 – Ca8.
سیاه ۷ مهره	Pb7 – Pe7 – Pb7 – Pab – Cd6 – Pb6 – Ra5.

سفید بازی را شروع و در سه حرکت سیاه را مات می‌کند

حل مسأله شطرنج شماره ۱۱

سیاه در سه حرکت مات می‌شود

سفید	سیاه
1 – R – e5!	1 – R – b5
2 – R – d4 + کیش	2 – C – f5 + کیش
3 – T x C + + مات

اگر:	1 – . . . . . .	1 – C – b5
	2 – C – c4 + کیش	2 – R – a4
	3 – F – d1 + + مات