کیهانپیمائی ۲
 | این مقاله در حال تایپ است. اگر میخواهید این مقاله را تایپ یا ویرایش کنید، لطفاً دست نگه دارید تا این پیغام حذف شود. |
کیهان پیمائی
دکتر محسن هشترودی
پارهای از اصطلاحات دانش فضائی
- مدار:
مدارات، در جغرافیا، عبارتند از دایرههای صغیرهای که برروی زمین یا کرهی جغرافیا بموازات خط استوای زمین رسم میشوند.
در هیئت و نجوم، مسیر هر سیاره را بدور خورشید، یا مسیر هر قمری را بدور سیارهای،مدار آن سیاره یا مدار آن قمر مینامند.
در دانش فضائی، مسیر قمر مصنوعی بدور زمین، مدار نامیده میشود. در اینصورت، گفته میشود که مثلا: «قمر در مدار زمنی گذاشته شد»؛ یا «قمر در مدار زمین قرار نگرفت».- بدیهی است که مدار اقمار مصنوعی، بهنسبت زیادی و کمی فاصلهی قمر مصنوعی از زمین، بزرگ یا کوچک میشود.
همچنین، در دانش فضائی نیز مسیر سفینهی کینهانی بدور خورشید یا بدور هر سیارهی دیگری، مدار نامیده میشود؛ و در اینصورت معمولا گفته میشود که: «سفینهی کیهانی مثلا در مدار زهره قرار گرفت». و مراد این است که: سفینهیکیهانی، درحال گردیدن بهدور سیارهی زهره است. و گاهی هم مراد از این جمله آن است که، سفینهی کیهانی، در همان فاصلهئی که ستارهی زهره از خورشید دارد، بهگرد خورشید میگردد. و بهعبارت دیگر: سفینهی کیهانی، روی مدار زهره بهگرد خورشید میگردد.
- سرعت ترک:
سرعت ترک، حداقل سرعتی است که باآن سرعت، میتوان جسمی را (مثلا یک موشک را) از روی یک جسم فلکی (یعنی از روی یک کوکب یا یک سیاره و یا یک قمر) بهفضا پرتاب کرد بهقسمی که جسم پرتاب شده، دیگر بهروی آن جسم فلکی مراجعت نکند.- البته سرعت بر حسب ارتفاع از سطح جسم فلکی تغییر میکند. مثلا سرع ترک زمین از نقطهای بر سطح زمین، برابر ۱۱٫۲ کیلومتر درثانیه میباشد. سرعت ترک را معمولا در جهت قائم (یعنی عمود بر سطح جسم فلکی) حساب میکنند.
- سرعت مداری:
سرعت مداری، سرعت افقی است (یعنی بهموازات سطح جسم فلکی) که در ارتفاع معین از جسم فلکی، باید بهجرم پرتاب شده دادهشود تا بتواند در همان ارتفاع، بهدور جسم فلکی دوران کند. در هر ارتفاعی، برای آن که جسم پرتاب شده در یک مدار دایرهای شکل دوران کند، سرعت مداری مساوی است با تقریباً ۷درصد سرعت ترک. (بهطور صحیح، سرعت ترک برابر است با سرعت مداری دایرهای ضرب در رادیکال ۲)
- سرعت فرار:
سرعت فرار، حداقل سرعت است که اگر جسمی، بر روی مدار، با آن سرعت حرکت کند دیگر بهدور آن جسم فلکی گردش نخواهد کرد، بلکه از جسم فلکی همواره دور خواهد شد. سرعت فرار برابر سرعت ترک است. (سرعت ترک، قائم است و سرعت فرار، افقی است)
- سرعت های مجاز مداری:
در هر ارتفاع معینی، سرعتهای بیشتر از سرعت مداری و کمتر از سرعت فرار، مدارهای بیضی ایجاد میکنند، یعنی باعث میشوند که جسم متحرک یا سفینهی فضائی، بر روی مدارهائی بیضیشکل بهدور جسم فلکی دوران کند. با سرعت مداری، مسیر (یعنی مدار) دایرهایشکل خواهد بود؛- با سرعت فرار، مدار سهمی است، اما سرعتهای کمتر از سرعت مدار، مسیرهائی بیضوی ایجاد میکنند که در داخل دایرهی مدار سرعت مداری واقع میباشند؛ و این مدارها، سرانجام، قمر مصنوعی را بر روی جسم فلکی ساقط میکنند (بعلت وجود جو در سیارههائی که دارای جو هستند، و خصوصاً بهعلت اختلافی که از لحظ شکل، میان جسم فلکی و کرهی هندسی وجود دارد.)
- سرعت هدفگیری:'
سرعتهائی بیش از سرعت فرار، مدارهای هذلولی ایجاد میکنند. این سرعتها به سرعت هدفگیری موسوم است.