دَمی با بچه‌های ده بالا
 | این مقاله در حال تایپ است. اگر می‌خواهید این مقاله را تایپ یا ویرایش کنید، لطفاً دست نگه دارید تا این پیغام حذف شود. |
هما ناطق:
ده بالا روستائی است پای کوه‌های بلند. محصولش برنج است و مرکبات. تا چند وقت پیش انبوه‌ترین جنگل‌های مازندران دراین منطقه بود. امروز درخت‌های کهنسال را بریده‌اند. شاخه‌های جوان را لت و پار کرده‌اند و شکنجه داده‌اند. صدای درّه یکدم خاموش نمی‌شود. دود کوره‌ها از هر سو روانهٔ آسمان است. بار الاغ‌ها همه چوب است. به‌دل می‌گویم: کار همان‌هاست... کسانی که گوش و دست و پا می‌برند. کسانی که اجساد مردگان راهم شکنجه می‌دهند. می‌خواهی از درخت زنده بگذرند؟ خشم و نفرت در درونم زبانه می‌کشد. با دخترم از جاده پر پیچ و خم و ناهموار ده بالا می‌رویم. پیرمردی لب جاده چمباتمه زده است چپق می‌کشد. می‌خواهم چیزی بپرسم، اما انگارنه‌انگار، سرش را هم بلند نمی‌کند. چند قدم بالاتر، چند پسربچهٔ ده دوازده ساله ایستاده‌اند گپ می‌زنند. نمی‌دانم به‌سراغ‌شان بروم یا نروم... ما را که می‌بینند شروع می‌کنند به‌پچ پچ و خنده، اما از جای‌شان تکان نمی‌خورند. با پرروئی می‌گویم: «بچه‌ها سلام».
یکی دو نفر سربلند می‌کنند: «سلام».
نمی‌دانم راهم را ادامه بدهم یا بایستم. چهره‌ها چندان گرم و مهربان نیستند و روی خوش نشان نمی‌دهند. دوباره پچ پچ و خنده شروع می‌شود. دخترم سخت احساس ناراحتی می‌کند، دلش می‌خواهد برگردیم. دو طرف جاده و به‌فاصلهٔ خانه‌های دهاتی و چند تا ویلای شهری دیده می‌شوند.. شالیزارها را آب انداخته‌اند. هنوز از رو نرفته‌ام و خیال دارم اگر بتوانم سرکی توی ده بکشم. می‌ایستم و رو به‌بچه‌ها می‌گویم: «بچه‌ها، ده‌تان خیلی با صفا و سرسبز است»، می‌خواستم اضافه کنم: «افسوس که جنگل‌ها را بریده‌اند» - اما جرأت نمی‌کنم.
یکی از بچه‌ها می‌پرسد: - کجا می‌روی؟
- می‌خواستم راه بروم.
- می‌خواهی بروی چشمه؟
- نمی‌دانم چشمه کجاست. آمده‌ام راه بروم.
- خوب پس، مستقیم برو، رودخانه هم دارد.
- از همین جاده برو بالا... اما به‌چشمه نمی‌رسی‌ها، می‌رسی به‌رودخانه – باشد. همین کار را می‌کنم.
با دخترم راه می‌افتیم.. برمی‌گردم پشت سر را نگاه می‌کنم... بچه‌ها به‌فاصله و گپ‌زنان دنبال ما راه افتاده‌اند. از اطراف سه چهار نفر دیگر به‌آن‌ها می‌پیوندند. ما حالت اسفناکی داریم. مصنوعی‌تر از وضع ما وضع نمی‌شود. در دلم نقشه می‌کشم که به‌بهانه‌ئی بپرسم چرا این جنگل‌ها را لخت کرده‌اند؟ جز درخت‌ها در اندیشهٔ دیگری نیستم. بچه‌ها نزدیک‌تر شده‌اند. می‌ایستم تا برسند.
می‌پرسم: - بچه‌ها، روستای شما مدرسه هم دارد؟
پسر بزرگتر می‌گوید: - اره که دارد. من خودم پنج کلاس درس خوانده‌ام.
می‌خندد: - مدرسه چیه... کی می‌توانه درس بخونه...
شروع می‌کنیم به‌حرف زدن. بچه‌ها با هم به‌زبان محلی صحبت می‌کنند که من از آن سردر نمی‌آورم. اسم بزرگترها را یکی یکی می‌پرسم.
- رجبعلی، مهدی، حسین، قربانعلی، علی...
حسین که سن و سالی ندارد می‌گوید: - اسم برادر مهدی را هم یاد بگیر.
می‌گویم: - رجبعلی تو چرا گفتی «درس چیه»؟
- درس مال شهری‌هاست. به‌درد ما نمی‌خورد. مگر نه مهدی؟ حالا مثلاً من پنج کلاس خوانده‌ام چکاره شده‌ام؟ هیچ کاره! درسم هم نیمه کاره مانده. پدرم هر روز مرا از کلاس می‌کشید بیرون که: برو هیزم بیار، بیا الاغ را بار کن. ما تا در خانهٔ پدری هستیم نمی‌توانیم درس بخوانیم.
- پدرت چکاره است؟
- چوپان است. او که می‌رود سر گله، من باید کارهای خانه را انجام بدهم. همه‌مان همین طوریم. مگر نه مهدی؟
مهدی که حالت سرکردهٔ بچه‌ها را دارد حرف او را تأئید می‌کند: - رجبعلی درست می‌گوید. کار ده با درس و مشق جور نیست. کار زیاد است. ما را راحت نمی‌گذارند. صبح و عصر یا باید برویم هیزم بار کنیم یا درخت بیندازیم.
نمی‌دانم چه بگویم. زبانم بند آمده. ای کاش عوضی شنیده باشم.
با دلهره می‌پرسم: «بچه‌ها، شما هم درخت می‌زنید؟» - مجال نمی‌دهم، جواب بگویند، تندتند موعظه می‌کنم: «شما که درس خوانده‌اید، شما که می‌دانید این درخت‌ها که مردند دیگر زنده نمی‌شوند. جنگل را نباید کشت، نباید نابود کرد... بارندگی کم می‌شود... رطوبت کم می‌شود... هوا آلوده می‌شود... زمین بار نمی‌دهد... آن وقت چلندر بی‌چلندر...»، کلمات را پشت سر هم به‌هم می‌بافم. از چهره‌ها در می‌یابم که سخت نامربوط گفته‌ام. اگر ادامه بدهم بچه‌ها را پاک ازخودم مأیوس می‌کنم.
جوابم را قربانعلی می‌دهد: - این حرف‌ها را خودمان می‌دانیم. ما با درخت و جنگل بزرگ شده‌ایم. یعنی ما نمی‌دانیم درخت خوب را نباید زد؟ خوب هم می‌دانیم. اما اگر درخت نیندازیم از کجا سوخت بیاوریم؟ زمستان را چطور سرکنیم؟ از انقلاب تا به‌حال دو دفعه بیش‌تر به‌ما نفت نداده‌اند. دوماه و نیم است این اطراف کسی رنگ یک قطره نفت را ندیده... توی شهر ندیدی چطور بشکه‌ها را به‌هم زنجیر کرده‌اند و نخ بسته‌اند؟ همهٔ موتورها خوابیده. نمی‌توانیم زراعت کنیم. فقط خانه‌های مالکین و شهری‌ها نفت دارند که از شهر به‌قیمت بالا می‌خرند و می‌آورند، حالیت شد؟ من خودم هر چه دستم برسد درخت می‌اندازم، می‌خواهد بمیرد می‌خواهد زنده بماند.
- من خیال می‌کردم درخت‌ها را کسان دیگر بریده‌اند.
رجبعلی می‌گوید: - کسی که سوخت دارد، خانه دارد، درخت می‌خواهد چکار؟
نمی‌دانم چه بگویم. سرسری می‌پرسم: - بچه‌ها، می‌توانم گفته‌های شما را یادداشت کنم؟ حرف‌هاتان را بنویسم؟
- بنویس، هر چه می‌خواهی بنویس.
- اما درست بنویس.
- اسم‌ها را چطور؟ اسم‌تان را هم می‌توانم بنویسم؟
- حرفی نیست، بنویس.
حسین تذکر می‌دهد: - اسم برادر مهدی یادت نره! خودش اینجا نیست. دوازده را تمام کرده رفته کلاس سیزده... اسمش را بنویس یادگاری داشته باش.
شرمنده می‌گویم: - کاغذ و قلم همراه ندارم، کاغذ کم دارم.
به‌زبان محلی با هم مشورت می‌کنند، تندتند حرف می‌زنند. چند تا دختربچه هم به‌ما ملحق شده‌اند.
رجبعلی می‌گوید: - می‌رویم خانه فاطمه قلم و کاغذ می‌گیریم. کتابچه دارد. خانه‌اش نزدیک است.
راه می‌افتیم به‌طرف خانه فاطمه. از دور نشانم می‌دهند. یک خانهٔ روستائی معمولی است، ایوانکی هم دارد. بچه‌ها با هیاهو فاطمه را صدا می‌زنند دخترکی دوازده سیزده ساله روی ایوان ظاهر می‌شود. از چهره‌اش پیداست که از سروصدای جلو خانه‌اش ناراضی است. وضع من ازهمه مسخره‌تر است. تا حدی خودم را عامل اغتشاش می‌دانم و دست و پای خودم را گم کرده‌ام. مهدی به‌دادم می‌رسد: - فاطمه، کتابچه‌ات را بیار بده زود برش می‌گردانیم.
کتابچه بدهم که چه بکنید؟ تویش درس نوشته‌ام، می‌برید گم می‌کنید.
بچه‌ها همه با هم حرف می‌زنند: - دو سه ورق برمی‌داریم زود برش می‌گردانیم... کتابچه را بده دیگر، فاطمه!
دخترم نگاهم می‌کند. نگاهش سرزنش بار است. می‌دانم چه می‌خواهد بگوید، اما دیر شده است و راه برگشت ندارد.
می‌گویم: - من قول می‌دهم که کتابچه را سالم برگردانم، دو ورق بیش‌تر ازش برنمی‌دارم. خودم کاغذ دارم، فقط می‌خواستم چند سطری یادداشت بنویسم.
حسین کوچولو یادآوری می‌کند: - کتابچه را بده، فاطمه... می‌خواهد اسم برادر مهدی را بنویسد یادگاری داشته باشد.
فاطمه می‌خندد. بالاخره کتابچه را می‌آورد و با سفارش و توصیه می‌سپاردش دست من. کاغذهای چروک دیگری هم توی جیب کتم دارم. اگر کم آمد یک جوری جبران می‌کنم. اما کتابچه زیردستی خوبی است.
باز با دارو دسته راه می‌افتیم.
می‌گویم: «خوب بچه‌ها، این هم از کتابچه! حالا چه بنویسیم؟»
مهدی جدی‌تر از همیشه می‌گوید: حرف‌های ما را بنویس، اما درست بنویس! شما هم حرف‌های خوب بزنید بچه‌ها.
پسرکی از مهدی می‌پرسد: - حرف‌های خنده‌دار هم بزنیم؟
و قاطعانه جواب می‌شنود که: - نه! اول من و رجبعلی و قربانعلی حرف می‌زنیم.
همه آرام‌تر شده‌اند. راستش بچه‌ها دارند برای ما برنامه‌ئی جور می‌کنند که در فکرش نبودیم. من آمده بودم راه بروم و دربارهٔ درخت‌ها و جنگل‌های نابود شده از بچه‌ها چیزهائی بپرسم. اما حالا داستان دارد جور دیگری می‌چرخد.
مهدی ادامه می‌دهد: - بنویس که ما اعتراض داریم و اعتراض هم کرده‌ایم.
- به‌کجا اعتراض داده‌اید؟
- به‌کمیته.
- که چه؟
قربانعلی می‌گوید: - این حرف‌ها را بنویسید یا ننویسید، چه فایده به‌حال ما؟
رجبعلی موافق نیست: - خوب می‌بَرد شهر به‌دیگران می‌گوید. تازه از ما حرفی می‌پرسد باید درست جوابش را بدهیم. مگرنه مهدی؟
- رجبعلی درست می‌گوید. چرا ما حرف‌مان را نزنیم؟
می‌گویم: خوب بچه‌ها، من می‌نویسم. شاید هم بتوانیم چاپ کنیم. آن وقت شاید بزرگترها خواندند. من با مهدی موافقم.
مهدی یادآوری می‌کند: - بنویس ما نفت نداریم، سوخت موتور نداریم.
- این را که گفتی. بگو چطوری اعتراض کردید.
گفتیم «این مالکین بزرگ نمی‌گذارند ما زمین دار بشویم، برای ما زمین نمانده که بکاریم. بیکار شده‌ایم. حالا می‌رویم درخت می‌زنیم برای خودمان خانه بسازیم».
- یعنی اهل ده زمین ندارند؟
- بعضی دارند، بعضی ندارند.
- کمیته چه گفت؟
- کمیته می‌گوید شما روستائی هستی، مستضعف نیستی. قرار نیست زمین به‌روستائی بدهند، ما مال مستضعفین هستیم. کمیته با روستائی‌ها بد است... از ما خوشش نمی‌آید.
قربانعلی می‌گوید: - پای کوه که بروی می‌بینی. ما جنگل را زده‌ایم صاف کرده‌ایم، این‌ها آمده‌اند سیم کشیده‌اند برداشته‌اند برای خودشان. اما نه خودشان می‌کارندش نه می‌گذارند ما بکاریم، یا خانه‌سازی کنیم.
دخترم که تا حالا ساکت بود، تحت تأثیر فیلم‌های تلویزیون می‌پرسد: - مگر شما جهاد سازندگی ندارید؟